Deve dikeni bitkisi, papatyagiller (Asteraceae) familyasına ait olup, Akdeniz, Kuzey Afrika, Avrupa ve Orta Doğu gibi bölgelerde yetişir. Bu bitkinin tohumlarından, silimarin adı verilen etken madde elde edilir. Silimarin, özellikle karaciğer ve üst sindirim sistemi üzerinde faydalı etkiler gösterdiği için binlerce yıldır geleneksel tıpta kullanılmaktadır. Ayrıca, karaciğeri ve böbreği koruyucu, kansere karşı koruyucu, bağışıklık sistemini düzenleyici, antioksidan ve anti-inflamatuar etkileri de bulunur.
Karaciğer, vücudumuzda birçok önemli fizyolojik işlemin merkezi bir organıdır. Bu işlemler arasında makro besinlerin metabolizması, kan hacminin düzenlenmesi, bağışıklık sisteminin desteklenmesi, lipid ve kolesterol dengesinin sağlanması ve pek çok ilacın parçalanması yer alır. Karaciğer, aynı zamanda vücudumuz için zararlı olan çevresel maddelerin, örneğin ağır metallerin ve toksinlerin etkisiz hale getirilmesinde hayati bir rol oynar.
Deve dikeni bitkisinin tohumlarından elde edilen silimarin, serbest oksijen radikallerinin etkilerini azaltıcı (antioksidan) ve yangısal reaksiyonları azaltıcı (anti-inflamatuar) etkileriyle karaciğer hücrelerini (hepatositleri) korur. Silimarin, hepatositlerde hücre zarı geçirgenliğini düzenler ve karbon tetraklorid gibi toksinlerin hepatositlere zarar vermesini engeller. Kronik karaciğer hasarı sonucu gelişen hepatik fibrogenez, zamanla hepatik stellat hücrelerin aktivasyonu, miyofibroblastların oluşumu, kollajen liflerin birikmesi ve siroz gelişimiyle sonuçlanabilir. Yapılan in vitro çalışmalar, silimarinin karaciğer hücrelerinde anti fibrotik etki gösterdiğini ve siroza giden süreci engellemeye yardımcı olabileceğini ortaya koymaktadır.
Bilimsel araştırmalar, deve dikeni bitkisi tohumlarından elde edilen silimarinin, alkol kullanımına bağlı olmayan karaciğer yağlanmasında hastalığın ilerlemesini önlemeye yardımcı olabileceğini göstermektedir. Ayrıca, silimarinin antiviral etkisi sayesinde, akut ve kronik hepatit hastalıklarında destekleyici tedavi rolü oynayabileceğine dair çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak, silimarin karaciğer fonksiyonlarını desteklese de viral hepatit tedavisi amacıyla kullanılmamalıdır. Bunun yanı sıra, silimarinin karaciğer hücrelerini yenileyici etkisi de bildirilmiştir.
Sonuç olarak, deve dikeni bitkisi ve etken maddesi silimarin, karaciğer hasarı ve pek çok karaciğer hastalığında destekleyici tedavi amacıyla olumlu etkiler gösterebilir ve karaciğer sağlığını desteklemeye yardımcı olabilir.
Doç.Dr. İlker Kiriş
Kaynaklar:
1) Sharma A, Sharma C, Shah OP. Biomedicine & Pharmacotherapy 2023;163:114850.
2) Wadhwa K, Pahwa R, Kumar M. Molecules 2022;27:5327.
3) Karimi G, Vahabzadeh M, Moshiri M. Iran J Basic Med Sci 2011;14:308-317.
4) Gillessen A, Schmidt HJ. Adv Ther 2020;37:129-1301.
5) Aghemo A, Alekseeva OP, Angelico F. Ann Med 2022;54:1548-1560.
6) Trafts E, Gannon M, Wasserman DH. Curr Biol 2017;27:R1147-R1151.
7) 7) Federico A, Dallio M, Loguercio C. Molecules 2017;22:191.