ZAHTER ( Thymbra Spicata)
Genel Tanım:
Thymbra spicata L., Lamiaceae (Labiatae) familyasına ait bir bitkidir. İngilizce adı "Zaatar" olarak bilinirken, Türkçede halk arasında “Zahter", "Zater", "Karabaş Kekik", "Kaya Kekik", "Kara Kekik" gibi farklı adlarla anılmaktadır.
Yetişme Alanı ve Coğrafi Dağılım:
Thymbra spicata türü, özellikle Gaziantep, Diyarbakır, Hatay ve Mardin gibi illerimizde yaygın olarak kullanılmaktadır. Batı Anadolu Bölgesi'nde ise "kekik" adıyla baharat olarak mutfaklarda tercih edilir.
Halk Arasındaki Kullanımı ve Ekonomik Önemi:
Halk arasında "Akoluk Kekiği" ya da "Akoluk Çayı" olarak da bilinen bu bitki, lezzetli ve sağlıklı özellikleri ile dikkat çeker. Türkiye’de Zahter (Thymbra spicata), son yıllarda ekonomik, kültürel ve işlevsel açıdan büyük bir ilgi görmeye başlamıştır.
Kullanım Alanları:
Thymbra spicata, kurutulmuş olarak baharat ve çay yapımında, taze haliyle ise salata malzemesi olarak kullanılır. Ayrıca, bu bitkiden elde edilen su buharı distilasyonu ile kekik yağı (uçucu yağ) ve kekik suyu (yağ altı suyu) da yaygın bir şekilde tüketilmektedir.
Sağlık Alanındaki Faydaları:
Kekik yağı, özellikle sağlık üzerindeki faydalı özellikleriyle bilinirken, kekik suyu da bağışıklık sistemini güçlendiren etkiler sunar. Zahter, sindirim sistemi düzenleyici, bağışıklık güçlendirici ve antioksidan özellikleri ile öne çıkar.
Ekolojik Özellikleri ve Yetişme Şartları:
Thymbra spicata, ekonomik açıdan büyük bir öneme sahiptir ve genellikle kurak, yarı kurak, ılık ve dağlık bölgelerde yetişen dikotiledon bodur çalıları içeren bir bitkidir.
Tıbbi Kullanımı:
T. spicata bitkisi, infüzyon olarak boğaz ağrıları, ağız yaraları, mide ağrıları, baş ve diş ağrılarında kullanılan bir halk ilacıdır. Antiseptik, antifungal ve antimikrobiyal özellikleriyle dikkat çeker.
Kimyasal Bileşenleri:
T. spicata, flavonoidler, terpenoidler ve isoprenoidler bakımından zengindir. Uçucu yağının %70’i karvakrol, γ-terpinen ve p-simen gibi bileşenlerden oluşur.
Tarihi ve Geleneksel Kullanım:
Antik çağlardan beri hem baharat hem de ilaç olarak kullanılan T. spicata, Yunanlılar, Mısırlılar ve Romalılar tarafından astım, bronşit gibi solunum yolu hastalıkları ve sindirim sorunları için kullanılmıştır.
Bilimsel Çalışmalar ve Araştırmalar:
Yapılan araştırmalar, T. spicata özlerinin, Drosophila melanogaster modelinde Parakuat kaynaklı oksidatif stresi iyileştirmeye yardımcı olduğunu göstermiştir. Ayrıca ağrı kesici, antiinflamatuvar ve antioksidan özellikleri bilimsel olarak desteklenmiştir.
Uygulama Şekilleri:
Halk arasında mide ağrıları için dekoksiyon şeklinde, ağız enfeksiyonları için gargara olarak kullanılmaktadır.
Sonuç ve Önemi:
Thymbra spicata (Zahter), zengin kimyasal bileşimi ve sağlık üzerindeki olumlu etkileri ile dikkat çeken önemli bir bitkidir. Hem geleneksel tıpta hem de modern bilimdeki kullanımı, bu bitkinin değerini pekiştirmektedir.
Yararlanılan Çalışmalar:
- “Thymbra Spicata L. ve Salvia Triloba L.’nin Antienflamatuvar Aktivitelerinin Araştırılması”.
- “Origanum Micranthum Vogel ve Thymbra Spicata Kekik Türlerinin Biyoaktif Özelliklerinin Araştırılması”. “Dünden Bugüne Zahter”
